Γράμμα 451: Νοσταλγία γιά ἕναν Μαρκεζίνη

 

Γράμμα τοῦ Κέντρου Σοσιαλιστικῶν Μελετῶν σ’αὐτούς πού θέλουν τήν ἀλήθεια μέ ἀριθμό 451/Κυριακή 27.09.2015

 

Νοσταλγία γιά ἕναν Μαρκεζίνη

 

Στήν τραγική οἰκονομική κατάσταση στήν ὁποίαν βρίσκεται ὁ τόπος, λαχταροῦμε ὅλοι μιά διέξοδο. Νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπό τά δεινά τοῦ σήμερα καί ἀπό τήν ἀγωνία, ὅτι τό αὔριο θά εἶναι ἀκόμη χειρότερο.

Ψάχνουμε λοιπόν στήν μνήμη μας καί στά βιβλία παρόμοιες ζοφερές καταστάσεις ἀπό τίς ὁποῖες κατορθώσαμε νά ξεφύγουμε καί νά πάρουμε μιά ἀνοδική πορεία. Μιά τέτοια ἱστορία θά διηγηθοῦμε ἐδῶ.

Τό 1953 ἀντιμετώπιζε ἡ χώρα μας πολύ δύσκολα οἰκονομικά προβλήματα. Εἶχε βγῆ ἀπό τόν Παγκόσμιο Πόλεμο καί τόν Ἐμφύλιο μέ καταστροφές μεγαλύτερες ἀπό ὅ,τι εἶχε ὑποστῆ κάθε ἄλλη. Ἀπό τήν βοήθεια τοῦ Σχεδίου Μάρσαλ, τήν ὁποία ἔδωσε ἡ Ἀμερική στήν Εὐρώπη γιά νά ξανασταθῆ στά πόδια της, τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ δικοῦ μας μεριδίου πῆγε στήν κατανίκηση τῆς κομμουνιστικῆς Ἀνταρσίας. Ἔτσι ἐνῶ εὐημεροῦσαν ἤδη οἱ ἄλλες εὐρωπαϊκές χῶρες, ἡ ἀνοικοδόμηση τῆς δικῆς μας παρέμενε σέ νηπιακή κατάσταση.

Οἱ καταστροφές τοῦ παραγωγικοῦ ἱστοῦ εἶχαν λιγοστέψει τήν παραγωγή καί μειώσει τίς ἐξαγωγές. Ἔτσι σπάνιζε τό συνάλλαγμα καί γιά νά κάνης μιά εἰσαγωγή ἔπρεπε νά πάρης ἄδεια, πού διδόταν ἄν κρινόταν ἀπαραίτητο τό εἰσαγόμενο, καί ἡ τροφοδότηση τῆς ἀγορᾶς ἦταν ἐλλιπής.

Ἡ σμίκρυνση τοῦ οἰκονομικοῦ κυκλώματος περιόριζε καί τά ἔσοδα τοῦ κράτους καί τό ὑπουργεῖο τῶν Οἰκονομικῶν δεινοπαθοῦσε νά πληρώση τούς μισθούς καί τίς συντάξεις. Στήν προσπάθειά της νά ἐξυγιάνη τήν οἰκονομία ἡ κυβέρνηση τῆς Ἀπελευθέρωσης εἶχε διαγράψει ὅλα τά χρέη καί εἶχε εἰσαγάγει κανούργια δραχμή. Ἀλλά ἡ προσφορά ἀγαθῶν ἔμενε χαμηλή καί σέ λίγο ἔγινε ὑποτίμηση τῆς δραχμῆς καί ἀκολούθησε νέος πληθωρισμός. Μέχρι τό 1953 ἔγιναν ἑπτά ὑποτιμήσεις.

 

Ἡ μεγάλη στροφή

Τό 1953 τό ἐκλογικό σῶμα, κουρασμένο ἀπό τήν ἀνεπάρκεια τῶν κομμάτων τοῦ Κέντρου πού κυβερνοῦσαν ἀπό τό 1946, ἐψήφισε δεξιά. Τό κόμμα τοῦ Ἑλληνικοῦ Συναγερμοῦ, πού ὁ ἀρχηγός του ἦταν ὁ Στρατάρχης Παπάγος, ὁ νικητής τοῦ πολέμου τῆς Ἀλβανίας καί τοῦ Ἐμφυλίου, ὁ ὁποῖος εἶχε παραιτηθῆ ἀπό τό στράτευμα γιά νά προσφέρη στήν χώρα μιά σωστή διακυβέρνηση.

Ὁ κυριώτερος συνεργάτης του ἦταν ὁ Σπύρος Μαρκεζίνης, πού ὑπῆρξε ἀρχηγός ἑνός μικροῦ ἐκσυγχρονιστικοῦ κόμματος, ἄνθρωπος μέ μεγάλη παιδεία καί μέ μεγαλύτερη ἀκόμη φαντασία. Στά τέλη τοῦ Ἐμφυλίου εἶχε μεθοδεύσει τήν ἀνάθεση τῆς ἀρχηστρατηγίας στόν Παπάγο καί μετά τήν κατανίκηση τῆς Ἀνταρσίας τόν εἶχε ρυμουλκήσει στήν πολιτική  πλαισιώνοντάς τον μέ δικούς του βουλευτές, πού ὁ καθένας κατεῖχε ἄριστα τόν τομέα του. Χάρις στήν στρατηγική τοῦ Μαρκεζίνη οἱ ἐκλογές τοῦ Νοεμβρίου τοῦ 1953 ἔγιναν μέ πλειοψηφικό καί ὁ Συναγερμός κέρδισε 240 ἕδρες ἐπί 300, περιορίζοντας τά κόμματα τοῦ Κέντρου σέ μιά ἀναιμική ἀντιπολίτευση.

Ἑπόμενο ἦταν νά διαθέτει πλέον αὐτός τήν πλήρη ἐμπιστοσύνη τοῦ Παπάγου στίς ἱκανότητες του καί νά τοῦ ἀναθέσει ὁ τελευταῖος ἐν λευκῶ τό ὑπουργεῖο Συντονισμοῦ μέ ἀπόλυτη ἐποπτεία ὅλων τῶν οἰκονομικῶν ὑπουργείων, τῶν τραπεζῶν καί τῶν οἰκονομικῶν ὀργανισμῶν, διότι ἔβλεπε, ὅτι τό οἰκονομικό πρόβλημα τῆς χώρας ξεπερνοῦσε πλέον ὅλα τά ἄλλα.

 

Οἱ μεταρρυθμίσεις

Ὁ Μαρκεζίνης δέν εἶχε οἰκονομολογική προπαίδεια, ἀλλά διέθετε ξεκάθαρη σκέψη καί μποροῦσε νά κάνει τήν σωστή ἐπιλογή μεταξύ τῶν εἰσηγήσεων τῶν συμβούλων του. Κυρίως εἶχε τήν ἱκανότητα πότε μέ τό ἄγριο (π.χ. στόν ἀμερικανό ἐκπρόσωπο στήν Νομισματική Ἐπιτροπή) καί πότε μέ τό μαλακό (π.χ. στόν βασιλέα Παῦλο) νά ὑλοποιεῖ τίς ἀποφάσεις του.

Ἡ διεθνής ἰσοτιμία τῆς δραχμῆς ἦταν πολύ ἀπάνω ἀπό τήν ἀγοραστική της δύναμη. Ἔτσι οἱ ἐξαγωγές μποροῦσαν νά πραγματοποιοῦνται μόνο μέ ἐπιδοτήσεις. Ὁ Μαρκεζίνης κατέληξε στήν πλήρη φιλελευθεροποίηση τοῦ ἐμπορικοῦ κυκλώματος μέ τό ἐξωτερικό. Τό βράδυ τῆς 9^ης Ἀπριλίου 1954, ἔχοντας ἐνημερώσει μόνο τόν πρωθυπουργό, ἀνήγγειλε ἀπό τό ραδιόφωνο τήν ὑποτίμηση τῆς δραχμῆς κατά 50%. Τό δολλάριο πού στοίχιζε ὡς τότε 15.000 δραχμές, ἀνέβηκε στίς 30.000. Διάλεξε νά κάνη τήν δήλωση του ἐκείνη τήν ἡμέρα, διότι ἦταν Μεγάλη Πέμπτη καί οἱ τράπεζες καί τά χρηματιστήρια δέν θά μποροῦσαν νά ἀντιδράσουν. Ξεσηκώθηκε ὅμως ἡ κοινή γνώμη. Τήν Δευτέρα οἱ βιομήχανοι πού εἶχαν δανειστεῖ δολλάρια ἀπό τό Σχέδιο Μάρσαν εἶδαν τό χρέος τους νά διπλασιάζεται. Οἱ ἐργατοϋπάλληλοι γιά τόν διπλασιασμό πού ἐπῆλθε στίς τιμές τῶν εἰσαγομένων, κατέβηκαν σέ ἀπεργίες. Τοῦ προτάθηκε νά διαλύση τίς ἀπεργιακές διαδηλώσεις μέ τήν ἀστυνομία. Οἰ ἀνάπηροι καί τά θύματα πολέμου ὅμως ἀγκάλιασαν τήν πολιτική του, καί παραιτήθηκαν τοῦ πασχαλινοῦ ἐπιδόματος. Αὐτό ἄλλαξε τό κλῖμα καί οἱ ἐργατοϋπάλληλοι σταμάτησαν τήν ἀπεργία χωρίς ἀστυνομική παρέμβαση.

Σέ λίγους μῆνες ἡ ὑποτίμηση τῆς δραχμῆς ἀνέβασε στά ὕψη τίς ἐξαγωγές. Ἡ χώρα ἀπό τήν φτώχεια πέρασε στήν εὐημερία καί τό βιοτικό ἐπίπεδο ἐξακολούθησε νά ἀνεβαίνει μέ ὅλες τίς πολιτικές ἀλλαγές καί περιπέτειες πού ἀκολούθησαν – κυβέρνηση Καραμανλῆ, Ἀνένδοτος, κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου, Ἀποστασία, δικτατορία τῆς Χούντας.

Φιλελευθεροποίηση εἰσήγαγε καί στήν μεταχείριση τῆς ἐμπορικῆς ναυτιλίας ἀπό τό κράτος. Γιά νά αὐξήση τό ποσό τῶν φόρων πού εἰσέπραττε τό δημόσιο ἀπό αὐτήν, κατέβασε τόν φόρο πού ἐπλήρωνε τό κάθε πλοῖο καί μεγάλωσε ὁ ὑπό ἑλληνική σημαία ἐμπορικός στόλος μας, ἄρα καί τά ἔσοδα ἀπό αὐτόν. Γιά νά μήν φοβοῦνται οἱ ἐφοπλιστές ὅτι τό κράτος μποροῦσε νά παρασπονδίση, κατοχύρωσε μέ νόμο τό δικαίωμά τους νά ἀλλάζουν τήν σημαία ὅταν ἤθελαν.

Μέ τήν ἀφειδῆ ὑποστήριξη τῶν πολιτιστικῶν ἐκδηλώσεων  ἔδωσε μεγάλη αὔξηση στόν τουρισμό.

 

Προσέλκυση κεφαλαίων

Μετά τήν νομισματική μεταρρύθμιση, πού ἡ ἐπιτυχία της ἐντυπωσίασε τούς πάντες, ἔκανε μιά περιοδεία στά κέντρα ἀποφάσεων τοῦ δυτικοῦ κόσμου. Μέ τήν Ἀμερική ὑπέγραψε μιά συμφωνία παροχῆς στρατιωτικῶν διευκολύνσεων μέ οἰκονομικό ἀντισήκωμα. Ἡ Γερμανία ἄνοιξε τόν χορό τῶν πιστώσεων γιά τήν δημιουργία καινούργιων ἐπενδύσεων.

Προκάλεσε εἰσροή κεφαλαίων. Σέ ξένους ἐπενδυτές ἔδωσε τήν ἄδεια γιά νά φτιάξουν ἔργα, πού θά διαχειρίζονταν οἱ ἴδιοι μέχρι νά εἰσπράξουν τό κόστος μέ τούς τόκους καί νά μᾶς ἀποδώσουν κατόπιν τήν ἰδιοκτησία τους. Ἄλλοι προσῆλθαν ἀπό μόνοι τους καί ἔστησαν καινούργιες ἐπιχειρήσεις. Τό ἴδιο τό κράτος ἀπέκτησε τήν οἰκονομική δυνατότητα νά ἐπεκτείνη τό ὁδικό δίκτυο καί νά πραγματοποιεῖ ἐγγειοβελτιωτικά ἔργα. Ὁ τόπος μας μεταμορφώθηκε σέ μιά χώρα στήν αἰχμή τῆς ἀνάπτυξης.

Σάν ἀποκορύφωμα τῆς ἐπιτυχίας τῆς νομισματικῆς ἀναπροσαρμογῆς ἔβαλε νά τυπώσουν τίς ¨νέες δραχμές¨ σέ κανούργια χαρτονομίσματα ἀφαιρῶντας τρία μηδενικά ἀπό τήν ἀναγραφή τοῦ ποσοῦ τους ἀπό τήν ἀναγραφόμενη στίς παλιές. Τό δεκαχίλιαρο ἔγινε δέκα δραχμές. Καί τυπώθηκαν σέ γραμμάτια μεγαλυτέρων διαστάσεων καί σέ χαρτί καλλίτερης ποιότητας. Τίς παραστάσεις των ἀπό τήν ἱστορία καί τήν μυθολογία καί σύμφωνα μέ τίς ἐπιδιώξεις τῆς ἑλληνικῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς ἐπέλεξε προσεκτικά ὁ ἴδιος. Ἡ νομισματική ἀναπροσαρμογή ἐπέτυχε τόσο πού στήν Μεταπολίτευση τοῦ 1974 ἡ ἀξία τοῦ δολλαρίου εἶχε κατεβῆ στίς 29,60 δραχμές.

 

Ἡ πτώση

Θά ἐπερίμενε κανείς, ὅτι τό μέγεθος τῶν ἐπιτευγμάτων του θά τιμῶνταν μέ μιά θριαμβική τελετή ἀπό τόν Παπάγο. Ἀντ’αὐτοῦ οἱ σχέσεις τους μπῆκαν σέ κρίση. Στά ὑπουργικά συμβούλια ἔρχονταν κάθε τόσο σέ διαφωνία. Ἡ τελική ρήξη ἐπῆλθε στίς 29 Μαρτίου 1954 καί τέσσερις ἡμέρες ἀργότερα ἔστειλε τήν παραίτησή του καί ἀνασυνέστησε τό κόμμα του.

Στά ἀπομνημονεύματά του δίνει διάφορες αἰτιολογίες τῶν διαφωνιῶν τους, ρίχνοντας τό βάρος στήν ἀντίθεση τους γιά τήν πολιτική πού ἔπρεπε νά τηρηθῆ γιά τήν Ἕνωση τῆς Κύπρου μέ τήν Ἑλλάδα. Ἡ ἀλήθεια εἶναι πεζότερη. Στόν φιλικό περίγυρο τοῦ Παπάγου δυσανασχετοῦσαν μέ τόν ριζοσπαστισμό τοῦ Μαρκεζίνη καί τοῦ καλλιέργησαν τήν ἐντύπωση, ὅτι τόν ὑποσκάπτει γιά νά τοῦ πάρη τήν πρωθυπουργία. Ὁ Παπάγος γιά νά ἐκδικηθῆ τήν ἐγκατάλειψη του ἀπό τόν κυριώτερο συνεργάτη του τοῦ ἐξαπέλυσε τόννους λάσπη.

Ἡ ἀτυχία τῆς ζωῆς τοῦ Μαρκεζίνη ἦταν ὅτι ἔθεσε τόν ἑαυτό του στήν ὑπηρεσία ἀνθρώπων, πού εἶχαν μικρότερο μυαλό ἀπό τό δικό του.

 

Τά τωρινά

Γιά τήν φρικτή οἰκονομική κρίση στήν ὁποίαν βρισκόμαστε, δέν χρειάζεται νά χάσουμε λόγια, γιατί ζοῦμε ὅλοι καθημερινῶς τίς τρομερές συνέπειες της.

Ὑπάρχει στόν κόσμο μιά διάχυτη διάθεση νά βρισκόταν ἕνας ἄνθρωπος πού νά μᾶς βγάλη ἀπό τό πλέγμα τῶν ἀλληλοσυγκρουομένων καί ἀναποτελεσματικῶν μέτρων καί νά μᾶς ὁδηγήση στήν ἀνόρθωση.

-Ἄχ καί νά εἴχαμε τώρα ἕναν Μαρκεζίνη, ἀκούγεται νά λένε πολλοί πού ἔζησαν τό θαῦμα του, ἀκόμα καί ἀπό ἐκείνους πού τόν μισοῦσαν θανάσιμα, γιατί εἶχαν ἐνστερνισθῆ τήν κατηγορία πώς πρόκειται γιά ἕναν τύραννο πού παριστάνει τόν φίλο τοῦ λαοῦ.

Ἀλλά καί νά βρισκόταν ὁ ἄνθρωπος μέ τά χαρίσματα τοῦ Μαρκεζίνη, ὁ Τσίπρας δέν θά τόν ἔπαιρνε ποτέ γιά συνεργάτη του, γιατί θέλει ἀμέριστη τήν δική του ἐξουσία καί δέν θά ἄντεχε ἕναν ὑπουργό πού θά ἐπέμενε στήν ἐφαρμογή τῶν ἀποφάσεων πού θά ἔπαιρνε ἐκεῖνος.

Ἡ Τρόϊκα, ἤ ὅπως λέγεται πλέον ἡ ὁμάδα τῶν δανειστῶν/χρηματοδοτῶν μας, θά ἦταν ἐνθουσιασμένη νά βρισκόταν ἕνας κανούργιος Μαρκεζίνης, γιατί ἦταν ὀπαδός τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς καί τοῦ περιορισμοῦ τοῦ κράτους. Γιά τόν ἴδιο λόγο ὅμως θά τόν ἀπέκλειε τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ κομματικοῦ μηχανισμοῦ τοῦ Σύριζα, πού ἐννοεῖ νά παραμένη φέουδο τῆς κυβέρνησης ἡ ἐθνική οἰκονομία.