ΛΕΑΝΔΡΟΣ ΣΛΑΒΗΣ: Τα εις –κίνι ουδέτερα…

("Νέα Αγχίαλος"/τεύχος 91/Απρίλιος – Μάιος – Ιούνιος 2016)

 

… είναι παράκτιας αμφίεσης σημαντικά (όπως θα έλεγε κάποιος που πέρασε από τα γυμνασιακά θρανία πριν από μερικές δεκαετίες)!

Εδώ και εβδομήντα χρόνια, δηλαδή το 1946, ένας γάλλος σχεδιαστής μόδας λάνσαρε ένα γυναικείο μαγιό από δύο μέρη και όχι ολόσωμο με το όνομα “ατόμ”. Πολύ σύντομα, ένας άλλος γάλλος, μηχανικός και σχεδιαστής, τον μιμήθηκε και λάνσαρε το δικό του μαγιό ντε-πιές, που ονόμασε “μπικίνι”. Και τα δύο μοντέλα άφηναν ακάλυπτο ένα μεγάλο μέρος του γυναικείου σώματος ανάμεσα στα δύο τεμάχια υφάσματος που τα αποτελούσαν. Ως προς την ονομασία, πάντως, ο δεύτερος επικράτησε κατά κράτος. Και εγεννήθη η μόδα του (τότε “αμαρτωλού” κατά το Βατικανό) μπικίνι.

Παρότι από πολλούς ο όρος παρετυμολογήθηκε από το λατινικό πρόθεμα “bi-”, το αντίστοιχο του ελληνικού “δισ-”, δεν επρόκειτο παρά για προσεταιρισμό του ονόματος της ατόλλης Μπικίνι, που είχε χρησιμοποιηθεί εκείνο τον καιρό για τις δοκιμές της αμερικανικής ατομικής βόμβας. Γιαυτό και, όπως λέγεται, ο ίδιος ο σχεδιαστής του, προβλέποντας τις κάθε είδους αντιδράσεις, το είχε χαρακτηρίσει «αν-ατομική βόμβα»! Φαίνεται ότι εκείνη την εποχή ο κόσμος εντυπωσιαζόταν πολύ και θετικά απ’ό,τι είχε σχέση με την ατομική ενέργεια. Ειρήσθω εν παρόδω ότι οι κάτοικοι των Νησιών Μάρσαλ, στα οποία ανήκει η ατόλλη, την αποκαλούν “Πικίννι” που σημαίνει κάτι σαν «έκταση των κοκοφοινίκων».

Oι δύο γάλλοι σχεδιαστές δεν είχαν πρωτοτυπήσει. Παρόμοιες ενδυμασίες είχαν υπάρξει και στο απώτερο παρελθόν, αν και δεν τις φορούσαν μόνο για θαλάσσια μπάνια. Μερικές ρωμαϊκές απεικονίσεις (κυρίως μωσαϊκά) είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές. «Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον», λοιπόν, ιδίως τον καυτό ήλιο των ακτών. Είχαν, ωστόσο, προχωρήσει ένα ακόμα βήμα στην πορεία περιορισμού της επιφάνειας του γυναικείου σώματος που έκρυβε από τα αδιάκριτα βλέμματα το γυναικείο μπανιερό. Ελάχιστες δεκαετίες νωρίτερα κάλυπτε το γυναικείο σώμα από τον λαιμό ως τους αστράγαλους!

Η ευρεία επιβολή του (και αποδοχή του) άργησε κάπου μία δεκαετία, Ωστόσο, δύο δεκαετίες περίπου μετά την πρώτη του εμφάνιση, υποσκελίστηκε ως προς την προκλητικότητα από το “μονοκίνι”, ένα μαγιό που είχε αντικαταστήσει τον στηθόδεσμο με δύο τιράντες που άφηναν το γυναικείο στήθος σε κοινή θέα. Άρχιζε η εποχή του “τόπλες”! Άρχιζε, παράλληλα, και η εποχή που καθιέρωσε το “-κίνι” ως δεύτερο συνθετικό των διαφόρων παραλλαγών του μπικίνι. Έτσι, το φιλοθεάμον ανδρικό κοινό απόλαυσε το “τρικίνι”, το “μινικίνι”, το “μικροκίνι”, το “σηκίνι”, το “χιπκίνι”, το “σκιρτκίνι”, το “μπαντωκίνι” κ.λπ. κ.λπ.

Στη συλλογή προστέθηκε τελευταία και το μαγιό που σχεδίασε μία λιβανέζικης καταγωγής αυστραλιανή σχεδιάστρια μόδας για τις πιστές του Ισλάμ, το οποίο καλύπτει όλο το σώμα, απ΄την κορφή ως τα νύχια, με εξαίρεση ένα μέρος του προσώπου και αποκλήθηκε “μπουρκίνι” από συμφυρμό της “μπούρκας” (της ολόσωμης ριχτής φορεσιάς που επιβάλλεται σε ορισμένες μουσουλμανικές χώρες και δεν αφήνει άλλο άνοιγμα πέρα από μια σχισμή στο επίπεδο των ματιών) και της κατάληξης “-κίνι”.

Το μπουρκίνι άρχισε να κάνει δειλά την εμφάνισή του σε διάφορες πλαζ του δυτικού κόσμου, ώσπου φέτος, εβδομήντα χρόνια μετά την εμφάνιση του μπικίνι και ίσως εξαιτίας του γενικότερου κλίματος, ξεσήκωσε αντιδράσεις, κυρίως στην γενέτειρα του μπικίνι που έφτασαν μέχρι και στην απαγόρευσή του! Και η κοινή γνώμη διχάστηκε (έστω και σε άνισα μέρη). Οι μεν στηλίτευσαν την απαγόρευση και την εν γένει κατακραυγή εναντίον του ως καταπάτηση της ελευθερίας του ατόμου να ντύνεται όπως θέλει ή της θρησκευτικής ελευθερίας, οι δε αντέτειναν πως πρόκειται για ένα ακόμα σύμβολο της καταδυνάστευσης του γυναικείου φύλου, δηλωτικό της υποταγής του. Στην ουσία επρόκειτο για μία επανάληψη της αντιπαράθεσης που είχε προκληθεί από την εισαγωγή στις δυτικές κοινωνίες της υποχρέωσης των γυναικών των μουσουλμανικών κοινοτήτων να φοράνε στην αρχή την μαντήλα “τσαντόρ” και αργότερα τα αυστηρότερα “νικάμπ”, “μπούρκα” (και δεν συμμαζεύεται).

Το ότι ακόμα και στις πιο άρτιες αισθητικά εκδοχές του το μπουρκίνι απωθεί και προκαλεί αποκρουστικούς συνειρμούς στον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο είναι η μία πλευρά της υπόθεσης. Το εάν δικαιολογείται η αστυνόμευση της ενδυμασίας είναι η άλλη. Και το προς τα που θα γείρει η ατομική πλάστιγγα του καθενός εξαρτάται από πολλούς προσωπικούς παράγοντες (ευαισθησίες, εμπειρίες, αντιλήψεις κ.ά.).

Το φαιδρό στην υπόθεση είναι ότι στην αντιπαράθεση εναντίον του μπουρκίνι τάχθηκε προθυμότατα ένα μεγάλο μέρος συντηρητικών κατά τα άλλα ατόμων, τα οποία άλλες εποχές θεωρούσαν ότι το μπικίνι είναι μία ακόμα εκδήλωση της έκλυσης των ηθών (της νεολαίας και όχι μόνον). Η δυσανεξία τους στην πληθυσμιακή και πολιτισμική επιρροή του μουσουλμανικού στοιχείου στις χώρες τους, τους εξωθούν να παραμερίζουν τον κίνδυνο για τα χρηστά ήθη (τους).

Εξίσου φαιδρό, όμως, είναι ότι υπέρ του τάχθηκαν πολλοί προοδευτικοί, οι οποίοι κατά κανόνα εξανίστανται κατά της τήρησης κανόνων αμφίεσης και κατά διαφόρων στολών (όπως πριν από λίγες δεκαετίας στην χώρα κατά της σχολικής ποδιάς), θεωρώντας ότι οι τελευταίες αντίκεινται στην ελευθερία του ατόμου να ντύνεται όπως θέλει. Η περίπτωση των τελευταίων δεν είναι ανεξήγητη. Στις τάξεις τους έχουν παρεισφρήσει (και συχνά καθορίζουν την εικόνα που εκπέμπουν) άτομα, για τα οποία ο χαρακτηρισμός “προοδευτικός” πρέπει είτε να μπαίνει μέσα σε εισαγωγικά είτε να προηγείται ενός ερωτηματικού (σε παρένθεση). Κυρίως επειδή η “πρόοδος” κατ’αυτούς είναι μονοθεματική και, κατά τα άλλα, είναι συντηρητικά έως οπισθοδρομικά. Επιπλέον, προσβλέπουν στην διάβρωση του δυτικού αξιακού συστήματος (κάτι που δεν κατάφεραν οι ίδιοι) από το μουσουλμανικό στοιχείο, το οποίο εκ των πραγμάτων μετατρέπεται σε σύμμαχό τους.

Μάλιστα, αφήνουν κατά μέρος την άποψη του γάλλου φιλοσόφου Ρολάν Μπάρτ, ο οποίος μετά θάνατον έγινε του συρμού στους κύκλους τους και ο οποίος είχε γράψει ότι: «Ο άνθρωπος ντύνεται για να ασκήσει τη σημαίνουσα λειτουργία του. Φορώντας ένα ένδυμα ασκεί βασικά μια σημασιοδοτική πράξη, πέρα από τα κίνητρα της αιδούς, του στολισμού, της προστασίας.». Κοντολογίς, αδιαφορούν πλήρως για την σημασιοδοτική πράξη των συγκεκριμένων ενδυμάτων. Δηλαδή το τι συμβολίζουν, το τι μήνυμα εκπέμπουν. Πρόσθετα, βάζουν σε δεύτερη μοίρα το κατά πόσον το μπουρκίνι (ή κάποια άλλη χαρακτηριστική μουσουλμανική ενδυμασία) αποτελεί ελεύθερη επιλογή αυτής που το φορά ή καταναγκασμός από κάποιον (ή και κάποια) που ασκεί αδιαφιλονίκητη εξουσία επάνω της.

Είναι χαρακτηριστική η αντίθεση απόψεων ανάμεσα σε εκπροσώπους των δύο κόσμων. Η, δημοφιλής στους εγχώριους ιδιότυπους “προοδευτικούς”, αμερικανίδα Σούζαν Μπακ-Μορς, η οποία δεν έχει υποχρεωθεί ποτέ της να κλειστεί σε μία μπούρκα ή σε ένα μπουρκίνι, υποστηρίζει ότι: «Όταν μορφωμένες γυναίκες αψηφούν τους κανόνες διαλέγοντας να φορέσουν την μπούργκα, αρνούνται την οπτική ταύτιση με την εκδυτικισμένη ελίτ της οποίας αναμένεται να αποτελέσουν μέρος. Αντί για ένδειξη οπισθοδρόμησης στο αρχαϊκό παρελθόν, η επιλογή αυτή μπορεί να θεωρηθεί έκφραση δημοκρατικής αλληλεγγύης προς τους μουσουλμάνους άνδρες και γυναίκες εκτός της ελίτ, στους οποίους ποτέ δεν έφτασαν τα υλικά της δυτικού τύπου νεωτερικότητας – ενώ την ίδια στιγμή συνιστά μια ιδιαίτερη φεμινιστική κριτική στην πραγματοποίηση του γυναικείου σώματος από την πολιτιστική βιομηχανία.». Αντίθετα, η ιρανή Σαντόρτ Τζαβάν, η οποία έζησε δεκατέσσερα χρόνια ισλαμικής επανάστασης και ισλαμικού ενδυματολογικού κώδικα, είναι κατηγορηματική: «Θα έπρεπε να είχε ειπωθεί από καιρό ότι το σημάδεμα, “πολιτισμικό” και μέσο διάκρισης, του σώματος των ανήλικων κοριτσιών – κλειτοριδεκτομή, μαντήλα – απαγορεύεται πλήρως και ξεκάθαρα. Αυτή η απαγόρευση είναι ένα προαπαιτούμενο για κάθε συζήτηση για τον κοσμικό χαρακτήρα: τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται και έξω από το σχολείο. … Γιατί, ας το επαναλάβουμε, το να εξαναγκάζεις τις ανήλικες να φοράνε μαντήλα, σημαίνει να κατέχεις το σώμα τους και να τις καταχράσαι σεξουαλικά, να τις προωθείς στη σεξουαλική αγορά με τον πιο ωμό τρόπο, να τις υποβάλλεις σε μία ψυχο-σεξουαλική κακομεταχείριση, έναν τραυματισμό που θα σημαδέψει για πάντα το σώμα και το πνεύμα των μελλοντικών γυναικών.».

Η διαμάχη καλά κρατεί. Θα περάσει και από άλλες φάσεις χωρίς να είναι εύκολο να διαβλέψει κάποιος την κατάληξή της. Ο δε εξωτερικός παρατηρητής αισθάνεται ότι δεν μπορεί να πάρει ξεκάθαρη θέση, δηλαδή να ταχθεί απερίφραστα με τη μια ή την άλλη πλευρά, δίχως να προδώσει κάποια από τις αρχές του.

Ως τότε, πάντως, θα εμφανιστούν ασφαλώς και νέα μοντέλα γυναικείων μαγιό που θα περιφέρονται σε πλαζ και πισίνες Και θα εμπλουτίζουν την οικογένεια των ουδετέρων σε “-κίνι” με παρεμφερές σημαινόμενο. Και με την εξαίρεση, βέβαια, του σχετικά πρόσφατου κοσμήματος της ελληνικής αργκό “μπικικίνι”!