ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΡΟΣΟΠΟΥΛΟΣ: Αὐτοί πού φεύγουν: ΗΛΙΑΣ ΧΑΤΖΗΑΝΔΡΕΟΥ

("Ἐφημερίδα του Κ.Σ.Μ."/τεῦχος 159/Ἀπρίλιος 2012)

Συμπλήρωσε τόν κύκλο τῆς ζωῆς ἕνας ἀπό αὐτούς πού ἔχουν προσφέρει τεράστιες ὑπηρεσίες στόν ἀγώνα ἐναντίον τῆς χουντικῆς δικτατορίας. Ὁ Ἠλίας Χατζηανδρέου σπούδασε στήν Βόννη καί στό Ἁμβοῦργο καί ἀσπάστηκε τίς ἀρχές καί τίς ἐπιδιώξεις τοῦ δημοκρατικοῦ σοσιαλισμοῦ. Προσχώρησε στήν ἀποκαλουμένη, ἀπό τόν τόπο τῆς κατοικίας τοῦ ἀρχηγοῦ της, Γιώργου Βουκελάτου, ὁμάδα τοῦ Μπάντ Γκόντεσμπεργκ καί ἐξελίχθηκε στό σημαντικώτερο στέλεχός της.

Ἐπαγγελματικά, ἔπιασε δουλειά στήν I.G. Metall, τό ἰσχυρότερο παγκοσμίως συνδικάτο μετάλλου. Στήν ἀρχή γιά τήν φροντίδα τῶν ἑλλήνων ἐργατῶν πού ἐργάζονταν στήν γερμανική μεταλλοβιομηχανία. Κατόπιν ὅλων τῶν ἀλλοδαπῶν. Τελικά ἔγινε καθηγητής στήν ἀκαδημία πού ἐπιμόρφωνε ὅλα τά στελέχη της, μέχρι πού συνταξιοδοτήθηκε.

Πολιτικά, στήν ὁμάδα τοῦ Μπάντ Γκόντεσμπεργκ ρίχθηκε τά χρόνια πρό τῆς δικτατορίας στήν προσπάθεια τῆς διάδοσης τῆς σοσιαλιστικῆς σκέψης μεταξύ τῶν 200.000 ἑλλήνων φοιτητῶν καί ἐργατῶν τῆς Δυτ. Γερμανίας καί στήν κίνηση γιά τήν συγκρότηση ἑνός σοσιαλδημοκρατικοῦ κόμματος στήν Ἑλλάδα. Καθώς ἡ Ἕνωση Κέντρου τοῦ Γεωργίου Παπανδρέου ἦταν τήν ἐποχή ἐκείνη ἡ πολιτική δύναμη πού ἐγγυόταν τήν διάλυση τῶν ἀγκυλώσεων τοῦ μετεμφυλιακοῦ κράτους, τό Μπάντ Γκόντεσμπεργκ ἔφυγε ἀπό τήν ΣΔΕ (Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ἕνωση) στήν σύμπηξη τῆς ὁποίας εἶχε πρωτοστατήσει, καί ἔγινε ΕΚ-ΕΔΗΝ Δυτ. Γερμανίας, μέ χιλιάδες μέλη.

Τό χουντικό πραξικόπημα πολλαπλασίασε τά καθήκοντα τῆς ὀργάνωσης. Ἔπρεπε ἀφ’ἑνός νά προστατευθοῦν ἀπό τήν καταδίωξη τῆς κυβέρνησης τῶν συνταγματαρχῶν οἱ Ἕλληνες στήν Γερμανία πού φώναζαν ἀνοιχτά ἐναντίον της. Ἀφ’ἑτέρου, καί - αὐτό πού ἦταν τό κυριώτερο - νά κινητοποιηθεῖ ἡ διεθνής κοινή γνώμη ἐναντίον τοῦ δικτατορικοῦ καθεστῶτος, ἀλλά καί νά δημιουργηθεῖ μιά βάση ὑποστήριξης καί ἀνεφοδιασμοῦ τῆς ἀντίστασης μέσα στήν Ἑλλάδα.

Σέ ὅλες αὐτές τίς δραστηριότητες διέπρεψε ὁ Χατζηανδρέου. Ἄριστος γνώστης τῆς γερμανικῆς μετέφραζε συνεχῶς κείμενα πού ἔρχονταν ἀπό τήν Ἑλλάδα, ὅπως ψηφίσματα τῶν φυλακισμένων καί δηλώσεις τῶν πολιτικῶν, καί κείμενα πού θά ἐστέλνονταν στήν Ἑλλάδα, ὅπως ἡ ἱστορική ὁμιλία πού ἔκανε στήν Ἀθήνα ἐναντίον τῆς χούντας ὁ διάσημος συγγραφέας Γκύντερ Γκράς. Τήν I.G. Metall παρακίνησε νά ἐκδόσει ἕνα ἑβδομαδιαῖο δελτίο στά ἑλληνικά, ὥστε νά μήν ἐξαρτιέται ἡ πληροφόρηση τῶν Ἑλλήνων τῆς Γερμανίας ἀπό τόν λογοκριμένο τύπο τῆς πατρίδας τους. Τό δελτίο αὐτό ἔκανε σκληρό ἀγώνα ἐναντίον τῆς χούντας. Διανεμόταν δωρεάν, ἀπό τετρασέλιδο ἐξελίχθηκε σέ πολυσέλιδο καί μέχρι νά κλείσει μετά τό τέλος τῆς δικτατορίας ἔβγαλε 317 φύλλα.

Γιά τήν ἐκτύπωση τοῦ δελτίου καί τοῦ μηνιάτικου ὀργάνου τοῦ Μπάντ Γκόντεσμπεργκ, τῆς ¨Δημοκρατίας¨ (τό ὁποῖο προσπάθησε μεταδικτατορικά νά ἐμφανίσει, πώς ἦταν ἔκδοση δικῆς του, ἀνύπαρκτης, ὁμάδας ὁ κ. Τσοχατζόπουλος) ἔφτιαξε μέ τόν Βουκελάτο ἕναν ἐκδοτικό οἶκο, τήν Attica Press. Ὁ ταγματάρχης, πού παρίστανε τόν ἀκόλουθο τύπου τῆς ἑλληνικῆς πρεσβείας, στήν ἀρχή ἀπείλησε τόν τυπογράφο. Λίγον καιρό μετά τοῦ πρότεινε νά τοῦ πουλήσει μέ ἀξιόλογο κέρδος τό τυπογραφεῖο. Ὁ τυπογράφος τοῦ εἶπε εὔθυμα νά συνεννοηθεῖ γιά τήν πώληση.... μέ τόν κ. Βουκελάτο!! Στό τυπογραφεῖο αὐτό τυπωνόταν σχεδόν κάθε ἀντιχουντικό ἔντυπο πού ἔβγαινε στήν Γερμανία, ἀκόμη καί ἡ ¨Κομμουνιστική Ἐπιθεώρηση¨ .

Ὁ Χατζηανδρέου καί ἔγραφε διαρκῶς καί μιλοῦσε σέ ἀντιδικτατορικές συγκεντρώσεις. (Τά σαββατοκύριακα σέ περισσότερες τήν ἴδια μέρα.) Δέν χρησιμοποιοῦσε ρητορικά σχήματα καί ὡραιολογίες. Ὁ πρακτικός λόγος του ἦταν συγκινητικός καί πειστικός.

Ἡ ὁμάδα τοῦ Μπάντ Γκόντεσμπεργκ ἦταν δικτυωμένη σέ ὅλη τήν Δυτική Γερμανία καί ἡ ἀκτινοβολία της ἐκτεινόταν σέ ὅλο τόν δυτικό κόσμο. Ἔπρεπε νά ἐπιτυγχάνει λεπτές ἰσορροπίες: Νά μήν συγκρούεται μέ τό ἔξαλλο ἀντιαμερικανικό αἴσθημα τῶν ἑλληνικῶν ἀκροατηρίων καί συγχρόνως νά πείθει τούς Γερμανούς ὅτι δέν ἐπεδίωκε τήν ἀποχώρηση τῆς Ἑλλάδος ἀπό τήν ἀτλαντική συμμαχία. Νά στηρίζει τήν ¨Δημοκρατική Ἄμυνα¨ καί νά στέλνει κατόπιν ἐκρηκτικά στό ¨Ἑλληντικό Δημοκρατικό Κίνημα¨ τοῦ Ἀνωμερίτη, χωρίς νά ἀποκαλύπτει στούς Γερμανούς πού τήν προστάτευαν, πώς δέν ἀποτελεῖ μόνο κέντρο ἀντιδικτατορικῆς προπαγάνδας, ἀλλά καί βάση ἀνεφοδιασμοῦ τῆς δυναμικῆς ἀντίστασης. Καί ἐάν ἦταν ἀφειδεῖς στήν ὑποστήριξή τους οἱ γερμανοί πολιτικοί καί συνδικαλιστές, ὑπῆρχε καί ὁ γερμανικός κρατικός μηχανισμός, ἀστυνομία καί διοίκηση πού ἐπέμεναν στήν ἐφαρμογή τοῦ νόμου καί ἔπαιρναν διωκτικά μέτρα στίς παραβάσεις του.

Τό ὅτι ἐπέτυχε τό Μπάντ Γκόντεσμπεργκ νά ὑπηρετήσει ὅλους τούς σκοπούς του καί νά προχωρήσει παρακάμπτοντας τά ἀπαγορευτικά σήματα, πού ἦταν τοποθετημένα πάνω σέ ὅλους τούς δρόμους του, ὀφείλεται στήν διαρκῆ συνεννόηση τῶν μελῶν του κεντρικοῦ πυρήνα του. Μέ ὅλη τήν ἀπέραντη ἄλλη δουλειά τους, κατανάλωναν πολλές ὧρες στήν μεταξύ τους συζήτηση τῆς στρατηγικῆς.

Κάποια μέρα ἡ γραμμή τῆς ὁμάδας ἦρθε σέ σύγκρουση μέ τήν γραμμή τοῦ Ἀνδρέα. Ἐκεῖνος ὑποστήριζε πώς ὁδηγοῦσε τόν ἑλληνικό λαό σέ ἐπανάσταση, μέ τά ὅπλα πού θά τοῦ ἔδινε ὁ Τίτο καί ἄν ὄχι αὐτός, ὁ Καντάφι καί ὅτι ἡ μεταχουντική Ἑλλάδα θά ἦταν σημαιοφόρος τοῦ τριτοκοσμικοῦ, ἀντιμπεριαλιστικοῦ στρατοπέδου. Τό Μπάντ Γκόντεσμπεργκ, πού ἀγωνιζόταν γιά τήν ὑποστήριξη τοῦ ἀγώνα ἐναντίον τῆς χούντας ἀπό τόν δυτικό κόσμο, διαφώνησε ἀνοιχτά μαζί του.

Ὁ Ἀνδρέας εἶχε φύγει ἀπό τήν Ἑλλάδα μέ διαβατήριο πού τοῦ ἔδωσε ὁ Παττακός καί μέ τήν ἐξουσιοδότηση πού τοῦ ἔδωσε ὁ πατέρας του νά ἐκπροσωπεῖ στό ἐξωτερικό τήν Ἕνωση Κέντρου. Τήν ἐξουσιοδότηση αὐτή τοῦ τήν ἀφαίρεσε μέ δημόσια δήλωσή του πρίν πεθάνει ὁ Γ. Παπανδρέου, ὅταν ὁ Ἀνδρέας ἀνήγγειλε τήν ἵδρυση ἐκ μέρους του ἀντιστασιακῆς ὀργάνωσης, τοῦ ΠΑΚ, καί τήν συνεργασία του μέ ἀντίστοιχη κομμουνιστική ὀργάνωση. Ὅταν ὅμως συγκρούστηκε μέ τό Μπάντ Γκόντεσμπεργκ, θυμήθηκε τήν (ἀνακληθεῖσα) ἐξουσιοδότησή του νά ἐκπροσωπεῖ τήν Ε.Κ. καί λησμόνησε τά ὅσα ἔλεγε ὅτι τά πολιτικά κόμματα ἔχουν πλέον πεθάνει. Καί διέγραψε ὡς ἐκπρόσωπος τῆς Ε.Κ. ἀπό αὐτήν τήν ΕΚ-ΕΔΗΝ Δυτ. Γερμανίας.

Τό Μπάντ Γκόντεσμπεργκ παρ’ὅλο πού διέθετε τήν μόνη μαζική καί δημοκρατικά ὀργανωμένη ὀργάνωση τῆς Ἕνωσης Κέντρου στό ἐξωτερικό, δέν καταπολέμησε τήν ἀπόφαση τῆς διαγραφῆς. Διότι εἶχε κουραστεῖ ἀπό τόν ἐπαναστατικό βερμπαλισμό τοῦ Ἀνδρέα, πού ἦταν ἐπικεφαλῆς ἑνός ΠΑΚ πού κανένα μέλος του στήν Ἑλλάδα δέν εἶχε κάνει μιά ἀντιστασιακή πράξη. Ἔτσι ἄλλαξε γιά τελευταία φορά τήν ἐπωνυμία του σέ «Ὁμάδα τῆς Δημοκρατίας» καί εἶπε ξεκάθαρα αὐτό πού σκεπτόταν ἀπό καιρό, μαζί μέ τήν πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων, ὅτι γιά τήν πτώση τῆς χούντας ἐπιβάλλεται ἡ λύση Καραμανλῆ.

Ἕνας πού πέρασε μερικές φορές τά χρόνια ἐκεῖνα ἀπό τό σπίτι τοῦ Βουκελάτου, ἔβλεπε στό ἰσόγειο νά λειτουργεῖ τυπογραφεῖο, στόν πρῶτο ὄροφο νά γίνονται συσκέψεις, στίς σοφίτες νά φιλοξενοῦνται ἀντιστασιακοί πού εἶχαν ξεφύγει ἀπό τήν Ἑλλάδα ἤ βγῆκαν ἀπ’αὐτήν μέ τά διάφορα εἰρηνευτικά μέτρα πού ἔπαιρνε κατά καιρούς τό καθεστώς γιά νά ἐπιβιώσει. Συνεργεῖα πού ἔκαναν δέματα τίς ἐκδόσεις τῆς ὁμάδας, ἐκάλυπταν αὐτές πού θά στέλνονταν στήν Ἑλλάδα μέ ἄλλα ἄσχετα ἔντυπα. Ἐκ τῶν ὑστέρων ἔμαθε ὁ ἐπισκέπτης γιά τά ἐκρηκτικά πού στέλνονταν μέ πολύ προσεκτικώτερη παραλλαγή στόν Γιῶργο Ἀνωμερίτη. Ἡ ἀστυνομία δέν τά ἀνακάλυψε, ἀλλά συνέλαβε τόν Ἀνωμερίτη καί τούς συνεργάτες του ἀπό κατάδοση.

Ὅταν ἔπεσε ἡ χούντα ἔτρεξε ὅλο τό Μπάντ Γκόντεσμπεργκ νά ἐπιστρέψει. Ὁ Χατζηανδρέου δέν μποροῦσε νά ἐγκατασταθεῖ στήν ἀπελευθερωμένη πατρίδα, γιατί ἕνα ἀπό τά πέντε παιδιά του εἶχε γεννηθεῖ μέ σοβαρό πρόβλημα ὑγείας καί ἔπρεπε ἡ οἰκογένεια νά παραμείνει στήν Γερμανία, ὅπου εἶχε ἐμπεδωθεῖ ἡ κατάλληλη ἰατρική φροντίδα τοῦ ἄρρωστου μέλους της. Ἔτσι δέν μπόρεσε νά τεθεῖ στήν βάσανο τῆς πραγματικότητας ἡ προφητεία τῆς Μελίνας γιά τόν Ἠλία - πού εἶχε ὀργανώσει τήν θριαμβική περιοδεία της στήν Γερμανία, ὅπου παντοῦ τήν ζητωκραύγαζαν καί χειροκροτοῦσαν ἀκροατήρια ἔξαλλα τά τραγούδια καί τά λόγια της ἐναντίον τῆς χούντας - ὅτι θά γίνει πολιτικός μεγαλύτερος ἀπό τόν Τρικούπη καί τόν Βενιζέλο. Μιά κουβέντα πού τοῦ εἶπε χωρίς χαρά καί μέ μιά δόση ἀποστροφῆς, διότι ὁ σοσιαλισμός του ἦταν ἄλλων προδιαγραφῶν ἀπό τόν σοσιαλισμό ἐκείνης.

Χωρίς νά ἐγκατασταθεῖ ἐδῶ ὁ Χατζηανδρέου, δέν ἔπαψε νά ἔρχεται κατά διαστήματα. Στήν ἀρχή γιά νά κάνει μαθήματα συνδικαλισμοῦ γιά τήν ἀνάπτυξη ἑνός ὑγιοῦς συνδικαλιστικοῦ κινήματος, ἐντεταλμένος ἀπό τά γερμανικά συνδικάτα. Ὁ ὑπουργός ἐργασίας Λάσκαρης καί αὐτοί πού τούς εἶχε προωθήσει στήν διοίκηση τῶν σωματείων δέν ἔδειχναν κανένα ἐνδιαφέρον στήν ἐξυγίανση καί ὁ Χατζηανδρέου ἐγκατέλειψε τήν μάταιη προσπάθειά του.

Ἐρχόταν πιά γιά νά συναντήσει παλιούς φίλους καί νά εἰσπνεύσει τό ἄρωμα τῆς πατρίδας. Πρίν ἀπό δύο χρόνια τόν χτύπησε ἡ ἐπάρατη ἀρρώστια. Δέν ἔπαυσε νά τήν πολεμᾶ καί νά ἐλπίζει. Στό ΚΣΜ ἔστελνε συχνά ἀποκόμματα γερμανικῶν ἐφημερίδαν καί μᾶς ἔκανε ἀπό τό τηλέφωνο σχόλια γι’αὐτήν τήν Ἐφημερίδα καί τίς δραστηριότητές μας. Δύο μῆνες πρίν τό τέλος του τόν Φεβρουάριο δέν μποροῦσε πιά νά συνεχίσει.

Τήν θλίψη μας γιά τόν θάνατό του ἀπαλύνει ἡ εἴδηση, ὅτι ἔσβυσε στόν ὕπνο του, χωρίς πόνο καί χωρίς ἐπίγνωση τῆς ἐπέλευσης τοῦ τέλους.