ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΧΕΛΙΝΟΣ: Μέτρων Πακέτο VS Γκέττο

("Εφημερίδα του Κ.Σ.Μ."/τεύχος 156/Οκτώβριος 2011)

«Λόντρα, Παρίσι, Νιού Γιόρκ, Βουδαπέστη και Βιέννη, μπρος στην Αθηνά καμιά, μα καμιά σας δεν βγαίνει!», έλεγε ένα τραγούδι της εποχής της ακμής της ελαφράς μουσικής. Μπρος στην Αθήνα καμιά τους ούτε έβγαινε τότε, ούτε βγαίνει τώρα. Μόνο που οι καιροί άλλαξαν. Τότε, τουλάχιστον κατά την άποψη του στιχουργού, δεν έβγαιναν μπροστά στο ιοστεφές άστυ σε ομορφιές και ζεστασιά. Τώρα, αντίθετα, δεν βγαίνουν μπροστά του σε ασχήμια και απώθηση!

Είναι κάτι το αναμενόμενο σε έναν τόπο όπου το μόνο που διδάσκει η ιστορία είναι το ότι δεν διδάσκει τίποτε! Αυτό αποδεικνύουν, μεταξύ άλλων, δύο ανακοινώσεις που συνέπεσαν με την αιχμή των αντιδράσεων, αλλά και των εκτρόπων, που ακολούθησαν τη δολοφονία από μετανάστες ενός ανύποπτου έλληνα οικογενειάρχη, κάτοικου ενός από τα γκέττο της πρωτεύουσας. Με την πρώτη ανακοινωνόταν ότι βρισκόταν στην τελική ευθεία το άνοιγμα του Ξενοδοχείου των Απόρων στην Οδό Πατησίων, κάπου μεταξύ της Πλατείας Αμερικής – Πλατεία Αφρικής την αποκάλεσε μετανάστρια από την Ουκρανία (!) – και της Πλατείας Κολιάτσου. Με τη δεύτερη ότι πρόκειται να λειτουργήσει Ξενώνας Αστέγων απέναντι από το Σταθμό Λαρίσης! Ανακοινωνόταν, μ’άλλα λόγια, το άνοιγμα δύο επιπλέον πόλων έλξης φορέων προβλημάτων στις προβληματικές περιοχές που βρίσκονται στο επίκεντρο της κρίσης ακριβώς λόγω της υπερβολικής συγκέντρωσης μιζέριας σε αυτές. Μάλιστα, μόλις λίγες μόλις βδομάδες μετά τη λήξη της φιλοξενίας των μεταναστών, που είχαν καταλάβει τη Νομική Σχολή, στο αναξιοποίητο περικαλλές αρχιτεκτόνημα της Βίλλας “Υπατία” της περιοχής του Αρχαιολογικού Μουσείου, που, σε άλλες πόλεις, θα αποτελούσε ένα από τα τοπόσημά τους.

Μάλιστα, στο ίδιο πνεύμα κινήθηκε (τυχαία άραγε;) και η απόφαση – στο πλαίσιο ευρύτερων ανακατατάξεων – της υποβάθμισης και διοικητικής υπαγωγής σε άλλες μονάδες των δύο μοναδικών δημόσιων φορέων περίθαλψης της περιοχής του Γενικού Νοσοκομείου Πατησίων και της ιστορικής “Παμμακαρίστου”.

Με την πρώτη ματιά οι επιλογές φαίνονται εύλογες· τα κέντρα υποδοχής θα στηθούν εκεί όπου βρίσκεται το κέντρο βάρους του προβλήματος που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Άμα το καλοεξετάσει κανείς, όμως, δεν θα δυσκολευτεί να διαπιστώσει ότι το επακόλουθο των συγκεκριμένων επιλογών θα είναι ο φαύλος κύκλος της περαιτέρω “γκεττοποίησης” των “κοινωνικών χωματερών” της πόλης. Δηλαδή, η περαιτέρω υποβάθμιση των περιοχών, η οποία αποβαίνει σε βάρος τόσο των παλιών κατοίκων τους – δηλαδή εκείνων που εγκλωβίστηκαν σε αυτές και δεν μπορούν να φύγουν ή δέθηκαν με αυτές και αρνούνται να τις εγκαταλείψουν – όσο και των μεταναστών που αντικατέστησαν αυτούς που την “κοπάνησαν” (όσο ήταν καιρός).

Πρόκειται για μία πανομοιότυπη πρακτική, με αντίθετο όμως στόχο, με αυτή που εφαρμόζεται εδώ και τρεις – τέσσερις δεκαετίες στην πρωτεύουσα: την πλαισίωση με έργα βιτρίνας των περιοχών που αποτελούσαν τη βιτρίνα της πόλης. Γιατί κάθε παρέμβαση στην πόλη συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας δυναμικής ως πολλαπλασιαστής της τάσης που εκπροσωπεί. Με αυτόν τον τρόπο η πόλη είχε χωριστεί σε τομείς δύο ταχυτήτων: ο ένας εκσυγχρονιζόταν και εμπλουτιζόταν με έργα βελτίωσης της υποδομής και διευκόλυνσης της ζωής των κατοίκων του, ο άλλος όχι μόνο παρέμενε στάσιμος, αλλά, εξαιτίας της όλο και μεγαλύτερης ποιοτικής απόστασης που τον χώριζε από τον πρώτο, απωθούσε όλο και περισσότερο τους ιθαγενείς του.

Ενώ, όμως, μέχρι πρότινος η ψαλίδα άνοιγε με ένα συγκρατημένο ρυθμό, επειδή το ένα σκέλος της ξέφευγε προς τα πάνω, τελευταία ο ρυθμός επιταχύνθηκε, επειδή άρχισε το δεύτερο σκέλος της να ωθείται παράλληλα προς τα κάτω. Μία τάση που αναπτύχθηκε αφότου η παντελής έλλειψη μέριμνας για αυτές κούμπωσε με την ανοχή (αν όχι ενθάρρυνση) στη συγκέντρωση σε αυτές όλων των οχληρών πτυχών της πόλης. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο νέοι χώροι υποδοχής θα γειτνιάζουν με τις δύο μακροβιότερες καταλήψεις (ιστορικών και περίτεχνων) κτηρίων, ο μεν με την κατάληψη στη γωνία των Οδών Λ. Καραγιάννη – Ι. Δροσοπούλου (που τίμησε προ καιρού το αργυρό ιωβηλαίο της!) και ο δε με την κατάληψη της πάλαι ποτέ περίφημης Βίλλας “Αμαλία”. Ούτε το ότι, μεσοκαλόκαιρο, αφέθηκε στο έλεος των καταληψιών, μετά από μια “επίσκεψη αβροφροσύνης” των αστυνομικών δυνάμεων κατά την απουσία τους, μία τρίτη κατάληψη, της προπολεμικής διατηρητέας και ιστορικής (επειδή σ’αυτήν έζησε κάποια χρόνια η Μαρία Κάλλας) Πολυκατοικίας “Παπαλεονάρδου”, στην Οδό Πατησίων, στο ίδιο τετράγωνο με τη Βίλλα “Υπατία”! Όπως δεν είναι τυχαίο και το ότι οι εκάστοτε καταληψίες προτιμούν στόχους αυτών των περιοχών· γνωρίζουν πολύ καλά ότι αν είχαν προτιμήσει εξίσου προσιτά κτήρια άλλων περιοχών θα είχαν εκπαραθυρωθεί κλωτσηδόν μέχρι να πουν κύμινο!

Όλες αυτές οι ενέργειες (και παραλείψεις) που επιχειρούνται και συγκλίνουν προς ένα αδιαμφισβήτητο αποτέλεσμα: την επιλεκτική υποβάθμιση συγκεκριμένων περιοχών της πρωτεύουσας! Το ότι συνάδουν, μάλιστα, με σχέδιο συγκέντρωσης όλων των αλλοδαπών σε συγκεκριμένη περιοχή της πόλης, το οποίο δημοσιεύματα αποδίδουν στη δημοτική αρχή, ενδέχεται να υποδεικνύει το ότι η διαίρεσή της πρωτεύουσας σε γειτονιές πατρικίων και πληβείων δεν οφείλεται σε συρροή συμπτώσεων, ούτε αποτελεί ευφάνταστο σενάριο συνωμοσιολογίας. Ας σημειωθεί δε ότι μια τέτοια επιλογή δεν είναι καν λυσιτελής σε μια πόλη με διάτρητα εσωτερικά όρια. Η περιοχή που θα θυσιαστεί θα αποτελέσει πόλο έλξης, με αποτέλεσμα να αναζητηθεί για το πλεόνασμα ζωτικός χώρος στις όμορες της περιοχές. Άραγε οι ανεγκέφαλοι ή κακόβουλοι εισηγητές μιας τέτοιας επιλογής προτίθενται να αποζημιώσουν τους κατοίκους των που θα δουν τις περιουσίες τους να χάνουν ό,τι έχει απομείνει από την αξία τους; Οι απεχθείς βολονταρισμοί αυτού του είδους ευδοκιμούσαν μέχρι τώρα μόνο σε καθεστώτα τύπου Τσαουσέσκου ή Ναζαρμπάγεφ!

Αυτή, όμως, η τάση, η οποία, στην περίπτωση της Αθήνας ευνοείται από τα μέτρα κρατικών και δημοτικών αρχών, δεξιών τε και αριστερών αντιλήψεων, είναι στο στόχαστρο αριστερών τε και δεξιών αρχών σε άλλες χώρες που προσπαθούν να αποτρέψουν ή να ανατρέψουν μία de facto δημιουργία συνοικιών προνομιούχων, οι οποίες, στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών, παίρνουν ακόμα και τη μορφή περιτειχισμένων νησίδων (“gated communities”). Αυτό δεν σημαίνει ότι οι αποτρεπτικές προσπάθειες στέφονται με επιτυχία πάντοτε και παντού. Αλλά, τουλάχιστον, αναλαμβάνονται.

Είναι χαρακτηριστικά τα (όχι πάντοτε αποτελεσματικά) μέτρα των γαλλικών αρχών για την επίτευξη του “κοινωνικού ανακατώματος” ή της “κοινωνικής μείξης” (“mixité sociale”) που επιδιώκουν τη συμβίωση ποικίλων οικονομικό-κοινωνικών πολυφυλετικών στρωμάτων μέσα στα όρια ετερογενών συνοικιών ή προαστίων και την διάρρηξη του ιστού των προνομιούχων νησίδων (“enclaves dorées”). Σ’αυτά συμβάλλουν κοινωνικοί φορείς, όπως πολιτικά κόμματα και η εκκλησία, οργανώσεις πολιτών, αλλά και επιχειρήσεις (με την πολιτική προσλήψεων που εφαρμόζουν). Μέχρι και νομοθετική ρύθμιση έχουν στη διάθεσή τους (αρκετά έγκαιρα, από το 1991)! Στο πλαίσιο αυτής οι δημοτικές αρχές των πλούσιων προαστίων οφείλουν να αναπτύξουν σε ιδιόκτητά τους οικόπεδα κατοικίες, με προκαθορισμένο ποσοστό στο σύνολο του δυναμικού των κατοικιών του Δήμου, όπου θα στεγάσουν με χαμηλό νοίκι οικονομικά ασθενή νοικοκυριά. Αντίστροφα, και αυτό όχι μόνο στη Γαλλία, σε περιοχές που έχουν παρακμάσει χωροθετούνται υποδομές που θα τους προσδώσουν ακτινοβολία για αναστρέψουν τη δυναμική τους.

Αντίθετα, στην Ελλάδα σχεδόν ευνοείται o διαχωρισμός, η “γκεττοποίηση”. Μάλιστα, πολύ συχνά με τις ευλογίες μιας ανεγκέφαλης αριστεράς! Δεν είναι λίγες οι φορές που έχει πρωτοστατήσει στον αποκλεισμό από προνομιούχες περιοχές οχληρών μεν, πλην όμως απαραίτητων λειτουργιών, οι οποίες, στη συνέχεια, εγκαθίστανται αναγκαστικά στις γειτονικές “κοινωνικές ή περιβαλλοντικές χωματερές”. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η απουσία αντίδρασης εκ μέρους της σε καταστάσεις που απολήγουν σε ανάλογο αποτέλεσμα. Είναι κάτι παραπάνω από αποκαλυπτικό το γεγονός ότι όλες οι σώφρονες φωνές, οι οποίες υποστήριξαν τη μερική μετατροπή της έκτασης του παλιού αεροδρομίου του Ελληνικού σε “τράπεζα γης” προς όφελος όλων των περιοχών – και, κατά κύριο λόγο, των πιο αδικημένων – του Λεκανοπεδίου, προήλθαν από άλλους πολιτικούς χώρους. Αντίθετα, η εν λόγω αριστερά ματαιοπονούσε – όπως αποδείχθηκε – στην προάσπιση του αντιοικονομικού φαραωνικού έργου του “μητροπολιτικού πάρκου”. Κι όμως, με την εκμετάλλευση αυτού του αποθέματος γης θα μπορούσαν να αποκτήσουν λίγο (παραπάνω) πράσινο οι συνοικίες της Αθήνας που το στερούνται περισσότερο και να πάψουν οι δρόμοι τους να είναι πρωταθλητές στη συσσώρευση κάθε είδους ρύπων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, με βάση πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, στις πρώτες θέσεις του σχετικού πίνακα για το 2010 βρέθηκαν και με διαφορά οι Οδοί Πατησίων και Αριστοτέλους, στην καρδιά των κοινωνικών και, συνάμα, περιβαλλοντικών χωματερών της πόλης. Τυχαίο; Δεν νομίζω!

Πρόκειται, άραγε, για αδιαφορία ή έλλειψη διορατικότητας αυτής της αριστεράς; Εκτός και αν πρόκειται για μια υστερόβουλη πολιτική (που εφαρμόζεται και σε άλλους τομείς) με στόχο τη δημιουργία ανεξέλεγκτων καταστάσεων στα γκέττο και την απόσπασή τους από τη σφαίρα επιρροής της εξουσίας. Αν και, σε αυτή την περίπτωση, πρόκειται για μία ασύγγνωστη εθελοτυφλία, γιατί όπως αποδείχθηκε επανειλημμένα στο απώτερο παρελθόν στο εξωτερικό και στο πρόσφατο στη χώρα, δεν είναι ούτε η αριστερά ούτε η δημοκρατία που επωφελούνται από αυτές τις καταστάσεις.

Αν δεν γίνουν κατανοητές αυτές οι στοιχειώδεις διαπιστώσεις, δεν έχουν ελπίδες ευόδωσης ούτε η περιλάλητη επιστροφή των Αθηναίων στο ιστορικό κέντρο ούτε η μετατροπή της πόλης σε τουριστικό προορισμό “city breaks”, όπως οραματίζονται κυβερνητικές και δημοτικές κεφαλές.

Για να επανακάμψουν οι κάτοικοι στις συνοικίες που εγκαταλείψανε θα πρέπει να αρθούν οι αιτίες που τους οδήγησαν στη μετοικεσία (και όχι να επιδεινώνονται). Για να αποφασίσει να επιστρέψει στο κέντρο της πόλης αυτός που, για παράδειγμα, απαύδησε ψάχνοντας κάθε βράδυ θέση για να σταθμεύσει το αυτοκίνητό του, θα πρέπει να πεισθεί ότι, πλέον, θα βρίσκει. Πως, όμως, όταν εντεταλμένα «τάγματα εφόδου» σαμποτάρουν κάθε σχετική απόπειρα; Πρόσθετα, θα πρέπει να πεισθεί ότι η θέση που θα βρει θα του παρέχει τα εχέγγυα ότι δεν θα βρει την επομένη το αυτοκίνητό του “καλοκαιρινό”. Με ποια λογική αναμένεται ότι κάποια νεαρά ζευγάρια θα προτιμήσουν να εγκατασταθούν στο κέντρο, για να επωφεληθούν από κάποιες φορολογικές απαλλαγές, όταν το αντίτιμο αυτής της εγκατάστασης θα είναι επαχθέστερο; Γνωρίζουν ότι, αν δεν προηγηθεί η αναβάθμιση των δημόσιων σχολείων κάθε βαθμίδας στη νέα γειτονιά τους, μόνο το ιδιωτικό σχολείο, στα πέρατα του κόσμου, στο οποίο θα αναγκαστούν να στείλουν τα γεννήματά τους, θα τους στοιχίσει κάτι παραπάνω από την φορο-ελάφρυνση. Και δεν θα πάρουν τη μεγάλη απόφαση αν πρόκειται, εξαιτίας της, είτε να κλειδαμπαρώνουν τους γόνους τους μέσα στους τέσσερις τοίχους, είτε να ζουν με το άγχος των κινδύνων που θα τους περιμένουν μόλις ξεμυτίσουν μόνοι τους στο δρόμο.

Από την άλλη και παρά το ότι, από άποψη υποδομών και δραστηριοτήτων, η πρωτεύουσα έχει καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του δρόμου που τη χώριζε από τους παραδοσιακούς προορισμούς αστικού τουρισμού, δεν θα κερδίσει εύκολα την προτίμηση των καλοπερασάκηδων πιστών του. Δεν πρόκειται να συρρεύσουν επειδή θα μπορούν να προμηθευτούν μια ενιαία κάρτα χρήσης των συγκοινωνιών και επίσκεψης των μουσείων, αν δεν νιώθουν καλοδεχούμενοι και ασφαλείς στους δρόμους της πόλης. Και, κυρίως, αν δεν νιώθουν ελεύθεροι να περιπλανηθούν σ’αυτήν οπότε έχουν όρεξη, αντί να ασφυκτιούν μέσα από τα αόρατα κάγκελα των ελάχιστων προσπελάσιμων περίκλειστων οάσεων. Γιατί, μπορεί η ανασφάλεια να μην είναι προνόμιο της Αθήνας, αλλά σε άλλους προορισμούς δεν έχουν παρά να αποφεύγουν ορισμένες κακόφημες συνοικίες και κάποιες μόνο ώρες.